Het openbaren van gedachten of gevoelens: wat is de grens voor de ambtenaar?

Weblogbericht | 23-04-2024 | O&P Rijk | Advocaten en Adviseurs Arbeidsrecht

Wat was het geval? Een ambtenaar - werkzaam voor een overheidsorganisatie die werkzaamheden verricht voor meerdere gemeenten – stelt zich verkiesbaar bij een politieke partij die in het verkiezingsprogramma onder meer ontmanteling van de werkgever heeft staan. 
Verder is/was deze ambtenaar ook behoorlijk actief op Twitter (tegenwoordig X). De ambtenaar tweet bijvoorbeeld: ”Gemeenteraad komt terug van reces om in beslotenheid een besluit te nemen. Dan weet je ook hoe laat het is: tijd voor achterkamertjespolitiek” en over het coronabeleid: "Ik haat die mensen die ons dit aandoen, dit zinloze allesverwoestende kutbeleid”, “1 grote corrupte bende”, “Vecht mee tegen de totalitaire controlestaat”, "Kom in opstand", “Rot tot op het bot is het daar in Den Haag”.

Haar gedrag op Twitter (tegenwoordig X) en het feit dat de werknemer zich zonder het te melden – ze had een nevenwerkzaamhedenbeding - verkiesbaar heeft gesteld bij nota bene een partij die ontmanteling van de eigen werkgever in het verkiezingsprogramma heeft staan zijn voor werkgever een reden de kantonrechter te verzoeken de arbeidsovereenkomst te ontbinden. 

De beoordeling van de rechter

Over de kandidatuur voor de politieke partij:

• De ambtenaar heeft nagelaten werkgever (tijdig) te informeren over haar voorgenomen kandidatuur voor de politieke partij, zij had dit al moeten melden voor het kandidaatschap definitief was;
• Dat zij dit had moeten melden volgt uit het nevenwerkzaamhedenbeding in de arbeidsovereenkomst, de gedragscode, maar ook uit artikel 8 lid 2, aanhef en onder a van de Ambtenarenwet (AW);
• De kandidatuur op zich is niet ontoelaatbaar, het grondrecht van de ambtenaar op passief kiesrecht, ook niet terwijl deze partij de werkgever wil ontmantelen: “Dat de ambtenaar zich voor [politieke partij] verkiesbaar had gesteld, stond op zichzelf niet aan een goede vervulling van haar functie bij De werkgever en het goed functioneren van De werkgever in de weg. Dat [politieke partij] in Middelburg als lokale politieke partij bepleit dat de uitvoering van de sociale wetgeving op Walcheren (weer) bij de gemeenten zelf komt te liggen, is ook niet strijdig met de doelstelling van De werkgever. De werkgever heeft immers als openbaar lichaam tot taak om de sociale wetgeving krachtens de gemeenschappelijke regeling ten behoeve van de gemeenten Veere, Vlissingen en Middelburg uit te voeren. Het bestaan en de instandhouding van De werkgever als openbaar lichaam is geen doel op zich. 

Tussenconclusie is dan ook dat de kandidatuurstelling voor de politieke partij en het niet tijdig melden daarvan geen reden zijn om tot ontbinding van de arbeidsovereenkomst over te gaan.

Over de uitlatingen op Twitter (tegenwoordig X)

De rechter geeft in de uitspraak mooi weer wat het kader is als het gaat om het openbaren van gedachten of gevoelens. Wij kunnen dit niet beter omschrijven dus citeren uit de uitspraak: 

• Werknemer moet zich als goed werknemer in de zin van artikel 7:611 van het Burgelijk Wetboek (BW) en artikel 6 AW gedragen. Daar hoort ook bij dat zij zich op grond van artikel 10 AW moet onthouden van het openbaren van gedachten of gevoelens, indien en voor zover door de uitoefening van dit recht de goede vervulling van haar functie of het goed functioneren van De werkgever, voor zover dit in verband staat met haar functievervulling, niet in redelijkheid zou zijn verzekerd. Het gaat hierbij om een zogeheten ‘functioneringsnorm’. Uitgangspunt bij de toepassing van die norm is dat ambtenaren vrijheid van meningsuiting hebben en dat voorzichtigheid geboden is bij het inperken daarvan. Een beperking dient niet verder te gaan dan strikt noodzakelijk is voor het goed functioneren van de openbare dienst. Waar in een concreet geval precies de grens ligt, hangt af van de omstandigheden van het geval. 
• Bij de beoordeling daarvan kunnen wegingsfactoren worden gehanteerd, zoals
  1. de afstand tussen de functie van de betrokken ambtenaar en het beleidsterrein waarover de uitlatingen zijn gedaan,
  2. de politieke gevoeligheid van de materie,
  3. het tijdstip waarop de uitspraken worden gedaan,
  4. de wijze waarop de uitspraken zijn gedaan;
  5. de voorzienbaarheid van de schadelijkheid ten tijde van de uitspraken en
  6. de ernst en duur van de door de uitspraken ontstane problemen voor de dienstvervulling van de betrokken ambtenaar of het functioneren van de openbare dienst, voor zover deze in verband staat met de dienstvervulling. 
• Daarbij is van belang dat volgens de wetgever de aantasting van het goede functioneren niet zo snel aangenomen dient te worden, omdat de openbare dienst in een democratische samenleving in staat moet zijn, de spanningen en complicaties als gevolg van de uitoefening van grondrechten door de ambtenaren te kunnen verdragen. Dat betekent dat de aantasting van het goede functioneren voldoende zwaarwegend moet zijn. De verstoring ten gevolge van de gedragingen van de ambtenaar moet bovendien van een zekere ernst en duur zijn, wil er sprake zijn van een overschrijding van de grens van artikel 10 AW. Ook moet de ambtenaar in redelijkheid hebben kunnen overzien dat deze verstorende gevolgen zouden kunnen hebben. 
• Als openbare dienst moet de werkgever in staat zijn om met spanningen en complicaties als gevolg van de uitoefening van grondrechten door haar ambtenaren om te kunnen gaan. Het ligt daarbij ook op haar weg om binnen de eigen organisatie op dit punt nader beleid te vormen en werknemers daarover meer duidelijkheid te verschaffen.

Conclusie

De kantonrechter concludeert dat de ambtenaar wel verwijtbaar heeft gehandeld maar dat werkgever ook onvoldoende zorgvuldig is geweest en dat ook haar eigen handelwijze heeft bijgedragen aan de ontstane situatie. Van een ontbinding kan volgens de kantonrechter geen sprake zijn en de ambtenaar moet binnen twee weken weer aan het werk bij werkgever.

De uitspraak is hier te lezen. Heb je een vergelijkbare casus onder handen en wil je advies? Je huisjurist helpt je graag verder!

Quiz voor leidinggevenden

De vrijheid van meningsuiting  voor ambtenaren is een lastig onderwerp. Wat kan wel en wat niet? Speciaal voor groepen leidinggevenden heeft het Kennispunt Integriteit hierover een quiz ontwikkeld, gebaseerd op recente jurisprudentie.

Aan de hand van stellingen en quizvragen, ga je met elkaar en een adviseur van het Kennispunt in gesprek. Om met elkaar kaders te bespreken en te bepalen. Mail voor meer informatie met kennispuntintegriteit@rijksoverheid.nl

Klik op onderstaande links voor de andere weblogs uit de AAA nieuwsbrief!